Ks. Czesław Lissowski urodził się 13 stycznia 1895 roku we wsi Zasadki w powiecie rypińskim. W latach 1923 – 1939 pracował jako wikariusz w kościele św. Trójcy w Rypinie, pełniąc jednocześnie funkcję prefekta w rypińskim gimnazjum. Dał się wówczas poznać jako bardzo aktywny działacz społeczny, patriota i historyk-regionalista. Jednak szczególną jego pasją była praca z młodzieżą, której często pomagał płacąc za czesne. Kiedy w lipcu 1932 roku Rypin utracił szkołę średnią, podjął zdecydowane starania mające na celu jej reaktywowanie. Powołał Towarzystwo Szkoły Średniej w Rypinie, zbierał datki wśród ziemiaństwa i duchowieństwa, a także sam zaciągnął pożyczkę w banku i w okresie od kwietnia do sierpnia 1938 roku wybudował główne skrzydło szkoły. 1 września 1938 roku na nowo rozpoczęła się nauka w rypińskim gimnazjum, w którym ks. Lissowski pełnił funkcję wicedyrektora. Przedstawił także projekt dalszej rozbudowy zespołu budynków szkoły. Jednak wybuch wojny uniemożliwił realizację tych planów.
Wziął udział w kampanii wrześniowej, a po klęsce armii polskiej, jako kapelan wojska polskiego, został internowany w więzieniu w Łęczycy. Kolejne miejsca jego więzienia i jednocześnie kaźni to: Wrocław, Oflag 7B w Eichtatatt, Oflag 9C Rottenburg nad Fuldą, Kessel i obóz koncentracyjny w Buchenwaldzie, skąd w lipcu 1942 roku został skierowany do obozu koncentracyjnego w Dachau. Tam kompletnie wyczerpany fizycznie, trafił po pewnym czasie do obozowego szpitala, gdzie zmarł 15 listopada 1942 roku na bloku nr 7 z numerem obozowym 31220.
Progimnazjum męskie 1912-1922
W 1912r. Stanisław Majewski założył w Rypinie prywatne, 4-klasowe progimnazjum męskie z rosyjskim językiem wykładowym. Szkoła ta nie cieszyła się dobrą opinią mieszkańców miasta i powiatu. Niemniej jednak, mimo rusyfikatorskiego charakteru, była to pierwsza szkoła średnia w Rypinie. Istniała ona do wybuchu pierwszej wojny światowej.
W sierpniu 1914r. wybuchła wojna. Rypin, będąc miastem przygranicznym, znalazł się na pierwszej linii frontu. Bywało, że w ciągu jednego dnia miasto przechodziło z rąk do rąk walczących wojsk. Według relacji Ks. Władysława Makowskiego, datowanej na 11 października 1914r., w Rypinie „ciągły kinematograf”. Rano „gut morgen” po południu „zdrastwujtie”. Ostatecznie niemiecka okupacja miasta ustaliła się od 17 listopada 1914r.
W celu wznowienia działalności rypińskiego progimnazjum miejscowi działacze oświatowi zwrócili się we wrześniu 1915r. do władz niemieckich o wydanie zezwolenia na reaktywowanie działalności szkoły. Tego samego miesiąca uzyskano ustną koncesję na założenie 4-klasowego progimnazjum męskiego z polskim językiem wykładowym, potwierdzoną następnie pismem Okręgu Lipnowskiego z dnia 3 czerwca 1916r.
W ciągu pierwszych dwu lat istnienia szkoła nie korzystała z żadnej pomocy materialnej i utrzymywała się wyłącznie z wpisowego. Władzę zwierzchnią nad szkołą sprawował Zarząd Towarzystwa Szkoły Średniej, którego prezesem był Ks. Stanisław Gogolewski. Lokal dla potrzeb szkoły wynajęto przy ul. Piaski nr 10 (obecnie ul. Kościuszki). W początkach września 1915r. rozpoczęto zapisy kandydatów. 20 tego miesiąca rozpoczęły się egzaminy wstępne, a 27 zajęcia lekcyjne. Do progimnazjum przyjmowano uczniów na podstawie wyniku egzaminu wstępnego lub świadectwa z progimnazjum S. Majewskiego.
W roku szkolnym 1916/17 czesne za naukę wynosiło; w klasie I – 200 marek, klasie II – 230, klasie III – 250, klasie IV – 300. Pomoc z innych źródeł była niewielka, zwykle doraźna, na którą szkoła liczyć nie mogła. Dopiero w następnych latach pomoc zewnętrzna znacznie wzrosła. Część ziemiaństwa i chłopów powiatu rypińskiego zadeklarowała kilkanaście tysięcy marek zapomogi rocznej. Duchowieństwo dekanatu rypińskiego zobowiązało się płacić rocznie przez kilka lat około półtora tysiąca marek. Tomkowskie Koło Polskiej Macierzy Szkolnej (PMS) przeznaczyło 900 marek jednorazowej zapomogi dla progimnazjum. W roku szkolnym 1917/18 progimnazjum mogło już liczyć na sumę około 20000 marek stałego dochodu, nie licząc wpisowego.
Kierownikiem progimnazjum został miejscowy pastor, Robert Gundlach. Po jego wyjeździe do Płocka, Zarząd Towarzystwa Szkoły Średniej po wołał na to stanowisko, w dniu 13 października 1916r. Ks. Władysława Makowskiego.
W 1917r. na jednym z zebrań rodzicielskich wystąpiono z propozycją zorganizowania gimnazjum, względnie podwyższenia stopnia organizacyjnego w istniejącym progimnazjum. Warunki wojenne, stale wzrastająca drożyzna, brak własnego budynku szkolnego, odwlekały rozwiązanie wysuwanych przez rodziców postulatów.
Zbliżał się koniec wojny. W dniu 7 listopada 1918r. powstał w Lublinie Rząd Tymczasowy pod przewodnictwem Ignacego Daszyńskiego. W Niemczech wybuchła rewolucja. Dnia 11 listopada 1918r. nastąpiło zrzucenie niewoli niemieckiej. W powiecie rypińskim już w październiku odbywały się w gminach tajne zebrania Polskiej Organizacji Wojskowej, na których dokonywano wyboru członków Rady Powiatowej dla objęcia władzy po Niemcach.
Przejmowanie urzędów w Rypinie w ręce polskie rozpoczęło się w dniu 11 listopada 1918r. o godz. 11.00. Wtedy to dwunastu „peowiaków” udało się do naczelnika powiatu – Mulheisena, by ten przekazał im akta i kasę. Mulheisen początkowo upierał się, kiedy jednak zobaczył, że cały gmach zajęty jest przez POW, bez dyskusji oświadczył urzędnikom, że opuszcza biuro. Następnie przejęto więzienie, komendanturę wojskową, broń i koszary wojskowe.
Progimnazjum rypińskie wkroczyło w nowy okres swej działalności w niepodległej już Polsce. W roku szkolnym 1918/19 wprowadzono w nim klasę piątą, a następnie klasę szóstą. W ten sposób szkoła z 4-klasowej stała się 6-klasowym filologicznym progimnazjum męskim, którego właścicielem było Towarzystwo Udziałowe Szkoły Średniej w Rypinie. W początkach 1919r. z funkcji kierownika szkoły zrezygnował Ks. Władysław Makowski. Na wniosek Zarządu Towarzystwa Szkoły Średniej z dnia 7 czerwca 1919r. minister Wyznań Religijnych i Oświecenia Publicznego mianował na to stanowisko Bronisława Oszubskiego.
W sierpniu 1918r. utworzono w Rypinie 4-klasowe progimnazjum filologiczne żeńskie. Kierownikiem tej szkoły od dnia 6 października 1918r. została Maria Jagodzińska. Ze względu na urlop chorobowy od 28 września 1920r. w jej zastępstwie funkcję kierownika szkoły powierzono Walentynie Kurpiejewskiej. Szkoła mieściła się w kilku wynajętych budynkach. Najpierw na ulicy Warszawskiej, później przy ulicy Kościuszki. W roku szkolnym 1919/20 podwyższono stopień organizacyjny tej szkoły, tworząc klasę piątą. Czesne szkolne w tym czasie szybko rosło, w związku z dewaluującą się wartością marki polskiej i wzrastającą drożyzną, osiągając w klasie I – 2500 marek, w klasie II – 2800 marek, klasie III – 3000 marek, klasie IV – 3200 marek i w klasie V – 4000 marek rocznie.
Porównując wysokość opłat w roku szkolnym 1919/20 w obydwu szkołach średnich, czesne w szkole żeńskiej było znacznie wyższe niż w szkole męskiej, co czyniło tą szkołę bardziej ekskluzywną. W ówczesnych warunkach rypińskich posyłanie dziewcząt do szkoły średniej było rzadkością, a możliwości takie ze względów finansowych posiadała bardzo wąska grupa społeczna. Pochodzenie społeczne uczennic pozwala na stwierdzenie, że szkoła średnia zatraciła swój charakter stanowy i stała się klasową, dostępną za znaczne pieniądze.
Nie znaczy to wcale, że w szkole nie było dzieci z rodzin uboższych. Nieliczni, bardzo zdolni uczniowie z tych grup społecznych uzyskiwali 50 – procentową zniżkę w opłatach szkolnych. Inni starali się zarabiać na utrzymanie w szkole poprzez udzielanie korepetycji. Zawsze jednak kształcenie na poziomie średnim musiało się odbywać kosztem wielu wyrzeczeń ze strony rodziców.
Ośmioletnie Gimnazjum Koedukacyjne 1922- 1932
W wyniku połączenia progimnazjum żeńskiego i męskiego od września 1922r. powstało w Rypinie 8-letnie Gimnazjum Koedukacyjne Towarzystwa Szkoły Średniej. Dyrektorem mianowany został Bronisław Oszubski, dotychczasowy kierownik progimnazjum męskiego, który tę funkcję pełnił do wakacji 1924r.
Szkoły prowadzone przez samorządy i organizacje społeczne potraktowane zostały przez Ministerstwo WRiOP na równi ze szkołami prywatnymi. Tak więc gimnazjum rypińskie było uczelnią prywatną o niepełnych prawach państwowych, to znaczy, że abiturienci składali egzamin maturalny przed komisją wyznaczoną na mocy decyzji ministra spośród nauczycieli różnych szkół, przeważnie jednak państwowych.
Do gimnazjum przyjmowano uczniów na podstawie egzaminu wstępnego. Tak więc kandydat, aby być przyjętym do gimnazjum, nie musiał być absolwentem publicznej szkoły powszechnej. Wystarczył pozytywny wynik egzaminu wstępnego. Obniżało to oczywiście autorytet i znaczenie publicznych szkół powszechnych. Kiedy zatem nowo mianowany, od września 1924r., dyrektor gimnazjum rypińskiego, Wyczałkowski, zapowiedział, że zamierza od przyszłego roku szkolnego uruchomić niższe klasy, poczynając od klasy wstępnej, spotkało się to z niezwykle ostrym sprzeciwem ze strony Zarządu Oddziału Związku Polskiego Nauczycielstwa Szkół Powszechnych w Rypinie. Dla wyjaśnienia dodać trzeba, że niższe gimnazjum (klasy I-III) realizowało program starszych klas szkoły powszechnej.
Od września 1925r. dyrektorem szkoły mianowany został Ignacy Grabiński. W latach 1925-30 poziom nauczania w gimnazjum znacznie się podniósł. Wzrosła liczba nauczycieli z pełnymi kwalifikacjami, wyposażono szkołę w niezbędne pomoce naukowe. Czesne szkolne w tych latach wynosiło 50-60 złotych miesięcznie.
Do czerwca 1918 roku gimnazjum było subsydiowane przez samorząd powiatowy i miejski. Od lipca tego roku przeszło całkowicie na utrzymanie miasta. W związku z tym nastąpiła zmiana nazwy tej szkoły na Miejskie Gimnazjum Koedukacyjne w Rypinie. Ze względu na pogarszający się stan zdrowia dyrektor I. Grabiński od wakacji 1930r. zrezygnował z zajmowanego stanowiska. Wkrótce potem zmarł. Na stanowisko to mianowany został z dniem l września 1930r. W. Szwer. Z końcem roku szkolnego 1931/32 władze komunalne z uwagi na ciężką sytuację finansową miasta zabroniły Magistratowi dalszego subsydiowania szkoły. W następstwie spowodowało to likwidację gimnazjum.
Czteroletnie Gimnazjum Miejskie 1938-1939
Przez sześć lat miasto nie posiadało szkoły średniej. Jednak potrzeba takiej szkoły potęgowała się wśród społeczeństwa miasta i powiatu z każdym rokiem. Toteż w końcu 1937r. rypińscy działacze oświatowi i samorządowi postanowili przystąpić do budowy gmachu dla przyszłej szkoły średniej. Dzięki niezwykłej pracowitości i oddaniu dla spraw publicznych Ks. Czesława Lissowskiego i burmistrza Józefa Budzanowskiego już od l września 1938r. rozpoczął się pierwszy rok szkolny w Gimnazjum Miejskim w Rypinie, mieszczącym się we własnym budynku przy ul. Kościuszki 51. Dyrektorem tej szkoły został Władysław Kwaśniewski. W roku szkolnym 1938/39 zorganizowano trzy oddziały pierwsze i jeden drugi. Do szkoły przyjęto 151 uczniów. Dalszy pomyślnie zarysowujący się rozwój szkoły przerwany został wybuchem drugiej wojny światowej.
Lata wojny i okupacji
W dniu l września 1939r. wybuchła druga wojna światowa, a 7 września wojska hitlerowskie wkroczyły do Rypina. Rozpoczęła się trwająca przeszło pięć lat okupacja. Na mocy dekretu Hitlera z dniem 8 października 1939r. terytorium województwa pomorskiego włączone zostało w skład Rzeszy hitlerowskiej. Od pierwszych dni okupacji z całą bezwzględnością i niemiecką systematycznością niszczono dorobek materialny polskiej kultury narodowej. W październiku i listopadzie 1939 r. w Rypinie przy ul. Warszawskiej 20, w lasach skrwileńskich i innych miejscach oprawcy z Selbstschutzu i Gestapo zamordowali 65 nauczycieli. Dnia 5 listopada zginęła męczeńską śmiercią w piwnicach domu przy ul. Warszawskiej 24-letnia Teodozja Łapkiewicz, absolwentka Uniwersytetu Warszawskiego, nauczycielka łaciny w Gimnazjum Miejskim w Rypinie.
Dnia 15 listopada 1942r., wyczerpany psychicznie i fizycznie, zmarł w hitlerowskim obozie koncentracyjnym w Dachau, na bloku nr 7, Ks. Czesław Lissowski – budowniczy rypińskiego gimnazjum. Przez okres pięciu lat okupacji młodzież polska pozbawiona była możliwości pobierania nauki szkolnej. W niedokończonym jeszcze budynku gimnazjalnym, zorganizowana została szkoła średnia (Oberschule), przeznaczona wyłącznie dla dzieci niemieckich. W tym też okresie budynek został wykończony i posiadał 8 sal lekcyjnych. Ponadto położono fundamenty pod nowe skrzydło budynku szkolnego, na których projektowano pobudować 5-6 sal lekcyjnych, realizując w ten sposób projekt z roku szkolnego 1937/38.
Państwowe Gimnazjum Ogólnokształcące
Dnia 21 stycznia 1945r. w godzinach południowych 65 Armia II Frontu Białoruskiego dowodzona przez generała Pawła Batowa wyzwoliła Rypin. Po oswobodzeniu miasta spod okupacji hitlerowskiej przez około 3 tygodnie w budynku gimnazjalnym mieściła się szkoła powszechna, która około 10 lutego 1945r. przeniesiona została do własnego gmachu. Dnia 12 lutego 1945r. gimnazjum, w którym zatrudniono 9 nauczycieli, reaktywowało swą działalność jako szkoła państwowa. W tym trudnym okresie obowiązki dyrektora szkoły pełniła Maria Białka.
W końcu roku szkolnego 1944/45, który trwał tylko 5 miesięcy, do gimnazjum uczęszczało 292 uczniów, w tym 133 w wieku normalnym i 159 w wieku opóźnionym. Utworzono 4 klasy gimnazjalne; dwie pierwsze i dwie drugie, osobne dla młodzieży w wieku normalnym i opóźnionym oraz po jednej trzeciej i czwartej, wyłącznie dla młodzieży opóźnionej. Organizacja pierwszego powojennego roku szkolnego odbywała się na zasadach ustrojowych przedwojennego stanu prawnego obowiązującego od 1932r. Chodziło tu bowiem o szybkie uruchomienie szkół.
Po reformie rolnej, nacjonalizacji przemysłu i banków, reformę oświaty uznano za trzecie bardzo ważne przedsięwzięcie, które miało zadecydować o treści i kierunkach polityki kulturalno – oświatowej w Polsce Ludowej. W tym celu w dniach 18-22 czerwca 1945r. ministerstwo i Związek Nauczycielstwa Polskiego zwołał do Łodzi Ogólnopolski Zjazd Oświatowy. Zwyciężyła tam koncepcja szkoły 12-letniej wysunięta przez ZNP, tj. 8-klasowa szkoła powszechna jako podstawowa i oparte na niej 4-letnie liceum ogólnokształcące oraz różne typy szkół zawodowych. Do realizacji reformy przystąpiono natychmiast. Już w roku szkolnym 1945/46 zniesiono trójstopniowość szkół i wprowadzono jednolitą szkołę powszechną. Z różnych przyczyn natomiast nie udało się zrealizować koncepcji 8-letniej szkoły powszechnej.
W powiecie rypińskim realizacja reformy napotkała na ogromne trudności. Władze oświatowe toczyły tu walkę o każdą izbę lekcyjną, o każdy etat nauczycielski. Dnia 16 lipca 1945r. wydana została przez ministerstwo oświaty instrukcja w sprawie organizacji roku szkolnego 1945/46 w średnich szkołach ogólnokształcących. Nakreślono w niej dążenie do upowszechniania kształcenia na poziomie średnim. Zasięgiem tej szkoły miała być objęta młodzież z różnych środowisk i klas społecznych, a przede wszystkim dzieci chłopskie i robotnicze. W roku szkolnym 1945/46 nastąpiło ujednolicenie programowe klasy VII szkoły powszechnej z pierwszą klasą gimnazjalną. Ukończenie każdej z tych klas upoważniało do podjęcia nauki w drugiej klasie gimnazjalnej. Powiązanie programowe szkoły powszechnej i średniej szkoły ogólnokształcącej miało na celu realizację koncepcji szkoły jednolitej.
Od września 1945r. zorganizowane było w Rypinie 4-letnie normalne gimnazjum i skrócone dwuletnie gimnazjum o ustroju semestralnym, przeznaczone dla młodzieży opóźnionej wiekiem. W szkole zorganizowano siedem oddziałów: dwie klasy pierwsze, trzy klasy drugie oraz klasę III i VI. W końcu roku szkolnego 1945/46 do gimnazjum uczęszczało łącznie 399 uczniów, w tym 83 do klas rocznych i 316 uczniów do klas semestralnych. W czerwcu 1946r. gimnazjum opuściła pierwsza – 45-osobowa grupa absolwentów z klas semestralnych. W tej liczbie było 24 chłopców i 21 dziewcząt. Otrzymali oni tzw. małą maturę, która dawała prawo wstępu do 2-letnich liceów ogólnokształcących, liceów pedagogicznych i średnich szkół technicznych. Dalsza reorganizacja szkolnictwa średniego nastąpiła w roku szkolnym 1946/47. Szkołę średnią ogólnokształcącą stanowiło w tym. roku 3-letnie gimnazjum, oparte na 7-klasowej szkole powszechnej i 2-letnie liceum. Do gimnazjum rypińskiego w tym roku szkolnym uczęszczało 313 uczniów, w tym 156 chłopców i 157 dziewcząt. Zorganizowane tu były trzy oddziały klas pierwszych, obecnie wyrównawczych, dwa oddziały klas drugich, dawniej trzecich i dwie klasy trzecie, dawniej czwarte.
Pańsłwowe Liceum i Gimnazjum IM. TADEUSZA KOŚCIUSZKI
W roku szkolnym 1947/48 nastąpiło przekształcenie szkoły powszechnej 7-klasowej, w ośmioletnią szkołę podstawową. W powiecie rypińskim zdołano tylko utworzyć dwie szkoły z najwyższą klasą VIII. W związku z tym zbędną okazała się także dawna klasa II gimnazjalna, a pierwsza w nowej nomenklaturze. Toteż instrukcja w sprawie organizacji roku szkolnego 1947/48 utrzymywała w gimnazjach ogólnokształcących tylko klasę II i III (dawną III i IV) oraz klasę I i II liceum. W omawianym roku szkolnym stworzone zostały w Rypinie warunki do ukończenia przez młodzież pełnej szkoły średniej. Z dniem l września 1947r. utworzono klasę I liceum typu humanistycznego. Na wniosek Rady Pedagogicznej i uczniów nadano szkole imię Tadeusza Kościuszki. Z chwilą jednak utworzenia szkoły 11-letniej z przyczyn bliżej nie znanych zrezygnowano z używania imienia tego patrona. W tym też roku uległy likwidacji klasy semestralne. Zorganizowano natomiast dwa oddziały wyrównawcze o programie klasy VIII szkoły podstawowej. Chodziło tu o stworzenie dogodnych warunków dla młodzieży wiejskiej, która pozbawiona była możliwości ukończenia klasy VIII w miejscu swego zamieszkania. Ponadto utworzone były trzy oddziały klas drugich i dwa oddziały klas trzecich. Do szkoły uczęszczało 317 uczniów. W ten sposób utworzona została projektowana na zjeździe łódzkim 8-klasowa szkoła podstawowa i oparte na niej 4-letnie liceum ogólnokształcące. Koncepcja szkoły 12-letniej realizowana była tylko przez rok. W całym kraju, a także w powiecie rypińskim, realizacja tej reformy natrafiła na ogromne trudności.
Państwowa Szkoła Ogólnokształcąca stopnia licealnego
Dnia 4 maja 1948r. wydana została instrukcja ministra oświaty w sprawie organizacji roku szkolnego 1948/49. Wprowadzała ona od l września 1948r. jednolitą 11-letnią szkołę ogólnokształcącą. W roku szkolnym 1948/49 utworzono 8 oddziałów; dwa klas VIII, cztery – IX i po jednym oddziale klasy X i XI. Do szkoły, według stanu z dnia 10 października 1948r. uczęszczało 323 uczniów. Przeciętna liczba uczniów w oddziałach klas VIII i IX wynosiła 45 osób, w klasie X było 31 i w klasie XI – 19 uczniów. W czerwcu 1949r. rypińska szkoła średnia przeżywała doniosłe wydarzenie, jakim była pierwsza matura. Na 19 abiturientów egzamin dojrzałości zdało 15, w tym z oceną dostateczną 9, dobrą-5 i oceną bardzo dobrą-l.
W latach 1948-1960 szkoła średnia ogólnokształcąca w Rypinie wielokrotnie zmieniała swą nazwę. Od l września 1948r. nosiła nazwę: Państwowa Szkoła Ogólnokształcąca stopnia licealnego, w latach 1954-1958 – Państwowe Liceum Ogólnokształcące, a od 1959r. – Liceum Ogólnokształcące. W okresie 1948-54 nastąpiła poprawa warunków lokalowych szkoły. W 1948r. liceum otrzymało do swej dyspozycji duży, wyremontowany i adoptowany dla potrzeb internatu szkolnego budynek poniemiecki oddalony od gmachu głównego o około 200 m. Urządzono tam dwie sale lekcyjne. Dla wychowanków internatu utworzono 84 miejsca w pokoikach 2, 3 i 4-osobowych. W następnych latach liczba miejsc w internacie wzrosła do 101. W roku szkolnym 1953/54 w ramach remontu kapitalnego dobudowano dwie sale lekcyjne. W tym okresie urządzono nowoczesną pracownię fizyko-chemiczną. Pokaźnie wzrosła liczba woluminów w bibliotece szkolnej.